Ketters

Voor zijn uitgebreide en veelzijdige oeuvre heeft Theun de Vries veel, en grondige, historische studies v er- richt. Steeds weer werd hij daarbij gefascineerd door de ketters en hun activiteiten die soms de loop van de geschiedenisaanzienlijk hebben beïnvloed. Aan het eind van de jaren zestig besloot hi j, nu nog steeds niets van vergelijkbare aard in Nederland was gedaan, de sociale geschiedenis van de ketterij, veertien eeuwen van opstand en vervolging, te boek te stellen. Zijn boek begint bij de ketterijen in de oudste kerk en eindigt met de Hervorming van de zestiende eeuw, ‘de ketterij die aller ketterijen einde’ schijnt te zijn en de naadloze rok van de Kerk doormidden scheurt. Het protestantisme, resultaat van saamgebalde sociaal-godsdienstige omwenteling, gaat dan voortaan zijn autonome weg naast en tegen de oude Kerk. Theun de Vries zelf: ‘Het is geen boek voor vakgeleerden, maar voor belangstellende leken, zoals ik er zelf een ben. Al lang gefascineerd door de wederwaardigheden van ketters en het ogenschijnlijk bizar karakter van vele ketterijen, leerde ik bij nadere kennismaking in velen van hen de revolutionaire voorlopers zien van la- tere sociale bewegingen. Zij hebben vrijwel altijd een protest betekend tegen de aanmatiging van de autoritaire staat, een breekijzer in de muren van de feodaliteit. Zij hebben de gewetensdrang van de georganiseerde Christelijke Kerk op vele manieren getrotseerd. De ketter legt een overtuigingskracht, een opoffering en een heroïsme aan de dag die in veel gevallen de geschiedenis hebben bevleugeld. Een wereld zonder ketters is er een van verstarring in de conformiteit. Meer dan over individuele ketters gaat dit boek dan ook over ketterij als volksbeweging. In de kracht van die el kaar opvolgende, soms zelfs ook gelijktijdige bewegingen ligt de continuïteit met alle vernieuwingsdrift van gisteren en vandaag.’